Rodzice zastępczy – wszystko co powinieneś wiedzieć, zanim zdecydujesz się na bycie matką lub ojcem zastępczym

Adopcja a rodzina zastępcza to dwa odrębne pojęcia, a mimo to często błędnie używane są zamiennie. W przypadku rodziny zastępczej mówi się raczej o sytuacji tymczasowej. Czym jest rodzina zastępcza? Dlaczego dziecko do niej trafia? Kiedy można zostać rodzicem zastępczym? Jakie warunki należy spełnić?  Jakie problemy czekają potencjalnych opiekunów? Gdzie w razie czego szukać pomocy? Wszystko zostało wyjaśnione poniżej!

Rodzina zastępcza a adopcja, czyli szansa na nowe życie?

Rodzina zastępcza, jak sama nazwa wskazuje, zastępuje dotychczasowych opiekunów, czyli z reguły rodziców biologicznych. Zazwyczaj ich władza rodzicielska jest ograniczona lub zostali jej pozbawieni całkowicie. W takiej sytuacji dzieci nie mogą być adoptowane, ponieważ rodzice nie zrzekli się praw do opieki.

Czasami do rodziny zastępczej trafiają też dzieci, które przez wzgląd na swój wiek mają nikłe szanse na przysposobienie, czyli adopcję. Tak więc w przypadku adopcji dziecko w świetle prawa jest przysposobione i wytwarzają się więzi prawne. Mówiąc wprost, dziecko jest traktowane praktycznie tak samo, jak biologiczne.

Natomiast w rodzinie zastępczej dziecko pozostaje pod opieką nowych opiekunów do czasu unormowania sytuacji życiowej lub ukończenia 18 lat. Kiedy aspekty prawne dotyczące dziecka zostaną uregulowane, to może dojść do adopcji przez tymczasowych rodziców lub innych osób zainteresowanych.

Wyróżnia się dwie formy pieczy zastępczej:

• Instytucjonalna.
• Rodzinna.

Dodatkowo rodzinna piecza zastępcza podzielona została na następujące szczeble:

• Rodzina zastępcza spokrewniona. Pieczę sprawują osoby, które są spokrewnione z dzieckiem. Może to być małżeństwo lub jedna osoba.
• Rodzina zastępcza niezawodowa. W tym przypadku potencjalna mama i tata muszą przejść cykl szkoleń, a ich pozytywne zakończenie umożliwia przejęcie opieki nad dzieckiem i wzięcie go do domu.
• Rodzina zastępcza zawodowa. Rodzice podpisują umowę z Prezydentem Polski i zobowiązują się sprawować opiekę nad dzieckiem przez minimum 4 lata. Jedno z rodziców, najczęściej mama nie pracuje zawodowo, a za opiekę nad dzieckiem otrzymuje stosowne wynagrodzenie.
• Rodzinny dom dziecka. Jest to forma opieki nad dziećmi do ukończenia 18 lat, których biologicznie rodzice nie żyją lub zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej. Do takich domów często trafia rodzeństwo, których władze Państwa nie chcą rozdzielać ze względu na ich dobro.

Ponadto rodzina zastępcza zawodowa ma dwa odrębne rodzaje. Pierwszym z nich jest rodzina interwencyjna, do której trafiają dzieci nagle odebrane od rodziców np. z powodu przemocy lub alkoholizmu. Natomiast drugim jest rodzina specjalistyczna, w której przeważają dzieci z problemami, niepełnosprawne, mające specjalne potrzeby, czy też nieletnie mamy wraz z dzieckiem.

Jak zostać rodziną zastępczą?

Podjęcie decyzji o byciu rodziną zastępczą podobnie jak w przypadku adopcji powinno być bardzo dobrze przemyślane. Często dzieci zabrane biologicznym rodzicom mają różne problemy, z którymi nie każdy rodzic sobie może w późniejszym czasie poradzić. Jeśli potencjalni opiekunowie są przekonani, że jest to dobra decyzja, to w pierwszej kolejności muszą zgłosić się do jednej z wybranych placówek:

• Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie.
• Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej.
• Ośrodka Adopcyjno-Opiekuńczego.

Zgodnie z prawem rodziną zastępczą może zostać małżeństwo lub osoba niebędąca w związku małżeński, co jest mało prawdopodobne w przypadku adopcji. Z tym że takie osoby muszą spełnić poniższe warunki:

• Zobowiązać się do odpowiedzialnego i należnego sprawowania swoich obowiązków wobec dziecka.
• Mieć stałe miejsce zamieszkania na terenie Polski.
  Nie mogą być pozbawienie praw cywilnych i obywatelskich.
• Nie zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, nie została im ona ograniczona lub zawieszona.
• Jeśli został na nich nałożony obowiązek łożenia na osoby spokrewnione lub inne, to muszą się z niego wywiązywać.
• Stan zdrowia pozwala im opiekować się dziećmi.
• Placówka, do której udali się rodzice, wydała pozytywną opinię na ich temat.
• Mają stałe miejsce zamieszkania i dochody.

W sytuacji, gdy te wszystkie powyższe warunki zostały spełnione, to rodzice muszą przejść specjalny kurs przygotowujący ich do sprawowania rodziny zastępczej. Dopiero po jego ukończeniu i pozyskaniu pozytywnej opinii dochodzi do wyboru dziecka.

Jak wygląda procedura doboru dziecka? Czy rodziną zastępczą może zostać rodzeństwo?

Ośrodki zajmujące się adopcją i rodzinami zastępczymi posiadają listę dzieci, które czekają na nowy dom. Pracownicy chętnie służą pomocą i są obecni podczas kojarzenia rodziców z dzieckiem. Dobór dziecka jest oparty na wytycznych ustalonych odgórnie, dlatego też to pracownicy ośrodka ostatecznie podejmują decyzję o tym, które z nich ma trafić do danej rodziny zastępczej.

Sytuacja wygląda nieco inaczej w przypadku dzieci spokrewnionych, ponieważ to właśnie najbliżsi mają pierwszeństwo, jeśli chcą zostać opiekunami. Co ciekawe, takie osoby mogą przejść kurs już po zostaniu rodziną zastępczą. Natomiast rodzice niespokrewnieni muszą wcześniej poznać dziecko i dopiero wtedy muszą wnioskować do sądu przyznanie im opieki.

W przypadku rodzin zastępczych spokrewnionych opiekunem może zostać dowolna osoba dorosła, która spełnia wcześniej wymienione warunki. Są to zarówno dziadkowie, jak i rodzeństwo, czy wujostwo.

Każda rodzina zastępcza może liczyć na pomoc od urzędników, którzy będą też sprawować kontrolę nad tym, czy wszystko przebiega prawidłowo. W sytuacji, gdy nie wypełnia swoich obowiązków, to starosta składa wniosek do sądu o rozwiązanie rodziny zastępczej. Jeżeli dziecko zostało umieszczone w rodzinie na okres dłuższy niż 6 miesięcy, to po tym czasie należy sprawdzić, czy nadal powinno przebywać w rodzinie zastępczej. Jest to głównie zależne od sytuacji prawnej dziecka.

Rodzina zastępcza – jakie są jej obowiązki?

Dzieci w rodzinie zastępczej powinny być traktowane tak samo, jak dzieci biologiczne, czy te pochodzące z adopcji. Rodzice powinni zapewnić im przede wszystkim ciepły dom, w którym będą czuły się akceptowalne, kochane i szanowane. Do obowiązków opiekunów należy też stworzenie warunków do życia, nauki i rozwijania pasji oraz zdolności. Dzieci muszą mieć dostęp do pomocy lekarskiej i medykamentów w razie potrzeby.

Co więcej, opiekunowie decydujący się na tworzenie rodziny zastępczej powinni dziecku zapewnić zaspokojenie wszelkich potrzeb oraz ochronę przed ingerencją w życie prywatne dziecka. Jeżeli sąd nie postanowił inaczej, to rodzice powinni umożliwić dziecku spotkania z biologicznymi rodzicami i innymi członkami rodziny.